Wielkich ludzi przywiodły do małych Rudek kobiety

Dzisiaj zapraszamy  do niewielkich Rudek w powiecie szamotulskim, gdzie jeszcze 70 lat temu stał piękny pałac. Została po nim oficyna oraz brama wjazdowa z lwami oraz wspomnienia o ludziach, którzy tu żyli i pracowali. Wśród nich był generał z czasów napoleońskich Emilian Węgierski oraz  malarz artysta Tadeusz Piotr Potworowski.

Widok na pałac w Rudkach w roku 1911. Zdjęcie ze zbiorów Archiwum Narodowego w Poznaniu

Obaj panowie trafili do Rudek jako mężowie swoich żon. W Rudkach spotykali się też okoliczni ziemianie. W dwudziestoleciu międzywojennym, kiedy mieszkali tu Bogusława i Teodor Mańkowscy, zjeżdżali do Rudek  Kwileccy z Oporowa i Dobrojewa, Madalińscy z Kluczewa.  To ze zbiorów rodzinnych Madalińskich z Kluczewa (z albumów Izabeli Madalińskiej córki),  pochodzą zdjęcia wzbogacające ten post. Zdjęcia ze zbiorów rodziny Potworowskich udostępnił syn artysty.

O ciekawej historii Rudek opowiada Michał Dachtera – twórca i administrator profilu Ostroróg na kartach historii na portalu społecznościowym. To Michał zainteresował się historią niewielkiej wsi, położonej bardzo blisko Ostroroga. To on dotarł do członków rodziny Madalińskich i Potworowskich.

Pamiętam Rudki  z lat 90.,  jeździliśmy tam często do cioci i wuja. Pamiętam beczki z literami RSP, staw, sklep GS, chrzan rosnący w rowach, boisko w parku, starą figurę Matki Boskiej i oczywiście lwy w bramie – opowiada regionalista z Ostroroga.
Jako dziecko nie zastanawiał się, dlaczego brama z lwami wiedzie donikąd. Mógł też nie wiedzieć, że pałac został  rozebrany.

Pani Maria, która pracowała w czasie okupacji w ogrodzie w Rudkach, pamięta, że w styczniu 1945 roku, kiedy Niemcy uciekali przed Armią Czerwoną, pałac w Rudkach jeszcze stał. Przez całą wojnę w pałacowych piwnicach przechowywano marchew.

Brama w Rudkach - lata 60. XX wieku

Ja spotkałam w Ostrorogu osoby, które pamiętają Mańkowskich z Rudek. Jedna z nich, pracująca w czasie okupacji w gospodarstwie rudeckim u Niemca,  opowiedziała mi, że  „pani Mańkowska,  we wrześniu 1939 roku miała uciekać bryczką w kierunku Warszawy. Dojechała do Bzury. Podczas przejazdu, bomba uderzyła w most. Połowa bryczki z hrabiną, zatonęła, kiedy most się zawalił. Druga połowa z końmi i stangretem się uratowała.  Stangret wrócił do Rudek i o nieszczęściu opowiadał”.

Tymczasem wracamy do nieistniejącego już pałacu, który został zbudowany około roku 1800, kiedy to majątek będący w posiadaniu rodziny Mańkowskich, przeszedł w ręce majora wojsk konnych Macieja Cieleckiego.

Michał Dachtera pisze, że zespół pałacowy „w typie Rogalina” został zbudowany, według projektu wybitnego architekta – Hilarego Szpilowskiego. Składał się z piętrowego pałacu w stylu klasycystycznym,  połączonego palladiańskimi ćwierćkolistymi galeriami z oficynami. Od frontu pałac zdobił portyk z czterema kolumnami.

Pałac w Rudkach z galerią i oficyną w latach 30., kiedy mieszkali tu Potworowscy

Ozdobny portyk nad wejściem do pałacu zbudowanego około roku 1800. Foto ze w rodziny Potworowskich

Ale to można obejrzeć już tylko na zdjęciach. Po ziemianach wielkopolskich pozostał w Rudkach 7 – hektarowy park dworski z pomnikowymi jesionami, lipami, grabami, klonami o obwodach od 250 do 300 cm. Zachowała się też oficyna, XIX – wieczny magazyn  i niezwykłej urody brama wjazdowa.  Dwie doryckie kolumny z attykami mają około 5 metrów wysokości. W zwieńczeniu każdej siedzi lew.

Brama wjazdowa do zespołu pałacowo - parkowego w Rudkach w latach 1930 - 1935. Na zdjęciu jedna z Mańkowskich, na lwie Mańkowski? - foto ze zbiorów rodziny Potworowskich

Rudki na pocztówce z roku 1938

Patrząc na zdjęcia, które Michałowi Dachterze udostępniła wnuczka Madalińskich z Kluczewa oraz syn Piotra Potworowskiego, można sobie wyobrazić czasy, kiedy w tym pałacu żyli i pracowali właściciele majątku Rudki.

Po śmierci, wspomnianego już Macieja Cieleckiego, majątek odziedziczyła jego córka Teodora Cielecka i jej mąż gen. Emilian Węgierski, jeden z dowódców powstania listopadowego (1830 – 1831), który w bitwie pod Grochowem odznaczył się nadzwyczajnym męstwem.

O generale, który został pochowany przy kościele w Ostrorogu w 1841 roku i którego pomnik stał przy kościele prawie 100 lat, można przeczytać TUTAJ

Michał Dachtera pisze, że w połowie XIX wieku Rudki wróciły do rodziny Mańkowskich a dokładnie do Teodora i Bogusławy Bogumiły z Dąbrowskich – córki Jana Henryka Dąbrowskiego – twórcy legionów.

 Teodor Mańkowski ( w środku) w Paryżu foto od rodziny Potworowskich

Ich córka Maria Nepomucena Mańkowska wyszła za mąż w 1857 roku za Mieczysława hr Kwileckiego syna Hektora i Marii Izabeli zd. Tauffkirchen – damy dworu bawarskiego. Młoda para zamieszkała w Oporowie koło Ostroroga, gdzie rozbudowali pałac wg projektu Zygmunta Gogolewskiego, tego samego, który zaprojektował Teatr Wielki we Lwowie. W tym pałacu w Oporowie gościł m.in. premier Ignacy Jan Paderewski. Ale to może być temat kolejnego postu.

Druga córka Mańkowskich Barbara   poślubiła  Stefana Kwileckiego – dziedzica Dobrojewa, który był  kuzynem Mieczysława z Oporowa. Majątek w Rudkach odziedziczył najstarszy syn Teodora i Bogusławy Mańkowskich Napoleon Ksawery, który ożenił się z Marią Antoniną Chłapowską herbu Dryja z Chłapowa. Ich syn, także Teodor, pozostał w rodzinnych Rudkach. W 1899 r. ożenił się z Anną hr Kokoszka-Michałowska z Michałowa h. Jasieńczyk. Z tego małżeństwa przyszło na świat sześcioro dzieci.

Trzecia z kolei córka Teodorostwa Mańkowskich – Magdalena  (1904 – 2000) w kwietniu 1929 roku poślubiła artystę – malarza  Tadeusza Piotra Potworowskiego. Do spotkania – jak pisze Michał Dachtera, miało dojść w Paryżu w 1928 roku, dokąd panna Mańkowska przyjechała z Rudek studiować antropologię.  Młodzi mieli się poznać u pośredniczki  sprzedaży obrazów – Claire Chancerelles.

Tadeusz Piotr Potworowski (1898 -1962)
W 1929 roku obrazy Tadeusza Piotra Potworowskiego były eksponowane na wystawie w Paryżu a potem w Genewie.  W kwietniu 1930 roku młoda para zjechała do Polski. W grudniu 1931 r. młodzi artyści, w tym Piotr Potworowski – mieli pierwszą wystawę w Polsce – w Hotelu Polonia w Warszawie.

Rudki –  Stefan Potworowski (brat), Tadeusz Piotr Potworowski z synem Janem i żoną Magdalena z Mańkowskich

 W Warszawie urodził się Potworowskim syn – Jan, po czym młodzi małżonkowie sprowadzili się do Rudek. Pałac Mańkowskich tętnił życiem. Zjeżdżali tu nie tylko okoliczni ziemianie: Madalińscy z Kluczewa

https://irenakuczynska.pl/wspomnienie-o-rodzinie-madalinskich-ktorym-wojna-zabrala/ ,

Kwileccy z Oporowa, ale też artyści, znajomi Piotra z czasów paryskich –Hanna Rudzka-Cybisowa, Jan Cybis, Tytus Czyżewski, Wacław Taranczewski i  Janusz Strzałecki,  który wkrótce ożenił się z Jadwigą Mańkowską – siostrą Magdaleny.

Staw w parku w Rudkach w latach 30. Stateczek zrobił synkowi Piotr Potworowski
Na pikniku: od lewej, Jacek Puget rzeźbiarz, nagi - Jan Potworowski, żona Stefana Potworowskiego- brata Piotra, Rózia Żółtowska, kuzynka Magdaleny Potworowskiej, opalony mężczyzna Stefan Potworowski

A tu zdjęcie zrobione w Kluczewie w roku 1934 u Madalińskich,  dokąd przyjechali Potworowscy z Rudek, Kwileccy z Oporowa

Artyści lubili przebywać w Rudkach. Pałac był duży, warunki do pracy znakomite, mimo iż młodzi Potworowscy do swojej dyspozycji dostali tylko trzy pokoje. Wszak rodzina Mańkowskich była liczna a rodzeństwo Magdaleny jeszcze mieszkało w domu rodzinnym.

Przed pałacem – goście przyjechali, albo wyjeżdżają foto ze zbiorów rodziny Potworowskich

W pałacu w Rudkach około roku 1930. Stoi Jan Cybis, Piotr Potworowski siedzi. Od lewej siedzi żona Potworowskiego Magdalena z Mańkowskich, obok Hanna Rudzka – Cybisowa

Wnętrze pałacu w Rudkach -pracownia Piotra Potworowskiego – na zdjęciu żona Magdalena z synem Janem – około 1930

W Rudkach Piotr Potworowski namalował kilka ważnych obrazów:  w 1930 r.  „Portret żony”, w 1931 r.  „Motyl i kwiat”  oraz Martwą naturę, w 1932 r.  „Park” (w Rudkach),  „Trzy kobiety we wnętrzu”, za który otrzymał nagrodę oraz „Przed lustrem”.

„Portret żony” namalowany w Rudkach w roku 1930. Obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie

W Rudkach Piotr Potworowski namalował obraz „Zielony pejzaż”, który zaginął w czasie wojny. Otrzymaliśmy zdjęcie od syna artysty:

Piotr Potworowski - Rudki 1930

Wróćmy raz jeszcze do kontaktów ziemian, których majątki leżały w okolicach Ostroroga. Gościli Mańkowscy i Potworowscy u Madalińskich w Kluczewie.  Bywali Madalińscy w Rudkach. Grano w tenisa, polowano. Pozostały zdjęcia udostępnione ze zbiorów rodziny Madalińskich oraz Potworowskich.

Na polowaniuW Kluczewie – Izabela Madalińska z córkami, w krawacie Piotr Potworowski zdj. rodziny Madalińskich

Wanda Madalińska i Piotr Potworowski po partii tenisa

Piotr Potworowski, Wanda Madalińska, Adam Szczawiński, Józef Madaliński  w Kluczewie rok 1934

Henryk  Mańkowski – szwagier Piotra Potworowskiego – brat jego żony Magdaleny
Magdalena i Piotr Potworowscy mieszkali w Rudkach do 1935 roku. Wtedy nastąpił podział dóbr Mańkowskich i im przypadł w udziale Grębanin koło Kępna.  Przez cały czas pobytu w Rudkach artysta malował, wystawiał swoje prace nie tylko w Poznaniu ale też w Krakowie, Warszawie.

Rodzina ogrodnika w roku 1938- zdjęcie przekazał Bogdan Grabowski

Starsze pokolenie mieszkańców Rudek, a wszyscy o ni byli związani z majątkiem,  jeszcze pamięta Madalińskich oraz ich pałac. Pani Aniela mówi, że  przed pałacem był piękny klomb z różami, wokół którego chodziły pawie.

Zarządca majątku był Marian Otworowski oraz Anna Gubińska - żona Henryka Mańkowskiego - szwagra Piotra Potworowskiego

  Zdjęcie zostało wykonane w bramie gospodarczej do ogrodu w Rudkach w 1940. Pan, który stoi z tyłu pośrodku to Marian Otworowski, który był zarządcą w Rudkach, obok jego siostra Anna Otworowska. Na zdjęciu są również dwie bratanice Mariana Otworowskiego - Danuta (pierwsza z lewej) i Urszula (z przodu, pierwsza z prawej). 

Mało kto dzisiaj wie, że w niewielkich Rudkach żył i pracował  znany polski malarz, scenograf, pedagog Piotr Potworowski. Naszym celem – czyli Michała Dachtery i troszkę moim, bo to on mnie inspiruje, jest szukanie w dziejach naszego Ostroroga i okolic tego co pozytywne, wartościowe, godne wydobycia z mroków niepamięci i umieszczenie w pełnym świetle jupiterów.

Współautor tekstu Michał Dachtera – administrator profilu Ostroróg na kartach historii

Rudki dzisiaj: resztki dawnej świetności

   Rudki po wojnie w czasach RSP

A oto biografia Piotra Potworowskiego – artysty – malarza, rzeźbiarza, scenografa  – męża Magdaleny Mańkowskiej z Rudek

Urodził się 14 czerwca 1898 w Warszawie w rodzinie inżyniera i dyrektora fabryki motorów Diesla, Gustawa Seweryna Potworowskiego herbu Dębno (1863-1935) i Jadwigi z domu Wyganowskiej (ur. 1873)^[1], która zginęła tragicznie w Zakopanem w 1913. Po śmierci matki ojciec wysłał Piotra i jego dwóch młodszych braci do rodziny na Kresy.

Po ukończeniu gimnazjum Piotr wstąpił do pułku ułanów i wziął udział w bitwie pod Krechowcami. Po zakończeniu wojny rozpoczął studia architektury na Politechnice Warszawskiej, ale niebawem został ponownie zmobilizowany. W kampanii bolszewickiej został ranny pod Zamościem.

Zdemobilizowany zapisał się do szkoły Konrada Krzyżanowskiego, a po roku przeniósł się do krakowskiej ASP. Studiując malarstwo w pracowni Józefa Pankiewicza, związał się z „Komitetem Paryskim”. W 1924 razem z innymi członkami „Komitetu” wyjechał do Paryża.

Jego kontakty z kapistami wkrótce uległy oziębieniu. Potworowski wynajął osobną pracownię na Montparnasse, zapisał się do pracowni Fernanda Legera. Bliskie kontakty utrzymywał z Tadeuszem Makowskim i Tytusem Czyżewskim.

Na organizowany przez kapistów słynny „Super Jazz Bal du Montparnasse” przygotował dekorację odtwarzającą dno morza^[2]. W 1928 poznał w Paryżu Magdalenę Mańkowską, studentkę antropologii.

Wkrótce wzięli ślub, a w 1930 wrócili do Polski, gdzie urodził się ich syn Jan. Zamieszkali w majątku żony w Rudkach pod Szamotułami. Pałac w Rudkach często gościł artystów, przyjaciół gospodarzy. Janusz Strzałecki, Hanna Rudzka-Cybisowa, Jan Cybis, Tytus Czyżewski, Wacław Taranczewski przebywali tutaj często miesiącami.

W 1931 odbyła się pierwsza wystawa Kapistów w Warszawie. w Klubie Artystów w hotelu Polonia, oraz wystawa pod nazwą Nowa Generacja w Instytucie Propagandy Sztuki, gdzie otrzymał nagrodę za obraz Trzy kobiety we wnętrzu. W 1932 w Poznaniu w Salonie Makowskiego zorganizowano indywidualną wystawę artysty.

Po podziale majątku Rudki, w roku 1935 Potworowscy przenieśli się do majątku Grębanin należącego do Mańkowskich.

W 1937 artysta otrzymał srebrny medal na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu, oraz nagrodę ministra spraw zagranicznych. Pierwszą dużą, indywidualną wystawę miał Potworowski w 1938 w Instytucie Propagandy Sztuki w Warszawie, a następnie we Lwowie.

Po udziale w kampanii wrześniowej, ukrywał się w wiosce nad Bugiem, a następnie przedostał się przez Kowno do Szwecji. Zamieszkał w Taxinge Näsby pod Sztokholmem. Pracował tutaj fizycznie, ale również malował i rzeźbił, a nawet wystawiał swoje prace.

W sierpniu 1941 udało mu się sprowadzić do siebie żonę i dwójkę dzieci. Po dwóch latach Potworowscy przedostali się na Wyspy Brytyjskie. W Londynie był przez pewien czas prezesem Stowarzyszenia Polskich Artystów, publikował również w miesięczniku „Nowa Polska”.

W 1946 odbyła się pierwsza duża wystawa w Redfern Gallery w Londynie. Od 1948 regularnie wystawiał w Gimpel Fils Gallery. W 1949 został profesorem Bath Academy of Art w Corsham. Został również członkiem postępowej London group i prestiżowej Royal West of England Academy.

W latach pięćdziesiątych artysta dużo podróżował. Odwiedził Hiszpanię, Włochy, Francję. Ślady tych podróży można odnaleźć w jego obrazach.

W 1958 przyjechał do Polski. Pierwszą wystawę miał w poznańskim Muzeum Narodowym. Następne wystawy odbyły się w Krakowie, Sopocie, Warszawie, Wrocławiu i Szczecinie.

Bardzo dobre przyjęcie jego twórczości przyczyniło się do podjęcia decyzji o pozostaniu w kraju. Artysta objął pracownie malarstwa w PWSSP w Poznaniu i Gdańsku. Na XXX Biennale Sztuki Współczesnej w Wenecji dostał nagrodę.

W styczniu 1962 odbyła się w Muzeum Narodowym w Poznaniu wystawa indywidualna prac Potworowskiego powstałych po powrocie do kraju. W marcu miał wystawę w Galerie Lacloche w Paryżu. Zmarł 24 kwietnia 1962 w Warszawie, spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych.

Twórczość

Z wszystkich członków Komitetu Paryskiego najwcześniej porzucił postimpresjonizm dla własnych poszukiwań. W swoich obrazach wprowadzał elementy geometrii, malarstwa materii a nawet informelu. Obrazy Potworowskiego, wyróżniające się kompozycją, były zawsze budowane w oparciu o harmonie barw. Często eksperymentował, by uzyskać najsubtelniejsze rozwiązania kolorystyczne. Stosował również technikę collage i wzbogacał obrazy o elementy fakturowe.

• Przed lustrem, 1932, 97×63 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Duet, 1949, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
• Podwórze wiejskie – farma 1947, 62×92 cm, Muzeum Sztuki w Łodzi
• Wnętrze lasu , Kornwalia, 1952, 99×1
• Siena, 1955, 60×45 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
• Zdarzenie Kornwalia, 1956, 110×80 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Schody, 1956, 102×11,5 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Owalny pejzaż z Kornwalii 1957, 132×60 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Zachód słońca w Toskanii, 1957, 66×111 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Krajobraz z Łagowa, 1958,76,5×154 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Zachód słońca w Kazimierzu 1958/1959 76×89 cm, collage, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Wisła w Kazimierzu, 1959,163×76 cm, olej, collage,dykta, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Fragment jeziora Łagowskiego, 1959/1960, 66,5×113,5 cm, olej, płótno, dykta, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Brzeg Wisły, 1960, 50×94 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Port w Rewie, 1960, 135×200 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Akt na piaskowym tle, 1961/1961, 179×200 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• WIKIPEDIA

Zdjęcia od syna Piotra Potworowskiego, od rodziny Mańkowskich i zdjęcia z profilu Ostroróg na kartach historii.

Za pewne inspiracje przy pisaniu artykułu dziękuje Agnieszce Krygier – Łączkowskiej – redaktor portalu http://regionszamotulski.pl/