Historia wodociągu i kanalizacji w Pleszewie

Stacja pomp znajdowała się na terenie dzisiejszych Plant. Wodę czerpano z dwóch studni głębinowych za pomocą dwóch pomp ssąco – tłoczących napędzanych parową lokomobilą…

Historię pleszewskich wodociągów opracował Stanisław Szurek i opublikował ją w "Roczniku Pleszewskim" 2009.  Przy pisaniu tego posta korzystałam z tej publikacji.

Pleszew na początku XX wieku

Przenieśmy się zatem do początku XX wieku. Pleszew jest pod zaborem pruskim. Tylko 14 kilometrów dzieli miasto od granicy z Imperium Rosyjskim. W Bogusławiu jest przejście graniczne… i hotel Bogusław z ciekawą historią

Na Rynku stoi ratusz zbudowany w latach 40. XIX wieku po wielkim pożarze miasta  w 1806 roku.  TUTAJ Ale przy ratuszu stoją domki, co widać na archiwalnych zdjęciach. Rozebrano je dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Pleszew jest siedzibą powiatu pleszewskiego, nieco okrojonego w 1871 roku, kiedy „wykrojono” z niego powiat jarociński.
Czytaj: Powiat pleszewski dwa razy pojawiał się i znikał

Poczta, rzeźnia, elektrownia

Miasto się rozwija, powstają nowe inwestycje prawdopodobnie za pieniądze z kontrybucji, które Niemcy uzyskały  od Francji w 1871 roku po wygranej wojnie – co podkreśla w swoim artykule Stanisław Szurek.
W 1882 roku przy ulicy Poznańskiej zbudowano nową Królewską Pocztę na miejscu kościółka św. Ducha, który spłonął w 1854 roku.

Czytaj też: Był kościółek, była poczta, została ulica

Z tej kontrybucji zbudowano też na Reitplatz  (Plac Kościuszki) budynek rzeźni miejskiej w roku 1897…

… i elektrownię z linią napowietrzną. Prąd popłynął z elektrowni przy ul. Breslaustrasse (Sienkiewicza) do lamp na Rynku w grudniu 1898 roku.
Czytaj: Pleszew z prądem 120 lat

Kolejka po wodociągu

W 1902 roku w budowie była  linia kolejki  wąskotorowej z Pleszewa do Krotoszyna przez Dobrzycę. Oddano ją do użytku w roku 1903, kiedy już woda w Pleszewie płynęła z kranów.
O historii pleszewskiej ciuchci przeczytasz TUTAJ

Studnie obok śmietników
Tymczasem wracam do wodociągu a dokładnie do jego koncepcji. Władze miasta postanowiły go zbudować, bo obawiały się zagrożenia epidemiologicznego. Liczne w mieście otwarte studnie sąsiadowały z śmietnikami, wychodkami, stajniami, oborami, chlewikami i trafiały do nich też wody opadowe.

Woda i ścieki – priorytetem
Ale nie tylko to, w mieście – co podkreśla Stanisław Szurek, powstawały liczne nowe firmy, zakłady rzemieślnicze, w tym przetwórstwa rolnego – gorzelnie, browary, dlatego wodociąg i kanalizacja były dla władz miasta priorytetem.

Projekt powstał w  Berlinie

Projekt pleszewskiego wodociągu i kanalizacji wykonał Daniel Grove z Berlina i przekazał to Zarządowi Miasta czyli Magistratowi we wrześniu 1900 roku.

Popłynęła woda

14 maja 1902 roku inwestycja była gotowa. Do mieszkań pleszewian popłynęła woda z kranu. Warto dodać, że zaledwie rok wcześniej 14 lutego 1901 roku popłynęła woda z kranów w Krakowie. Z tej okazji w Bazylice Mariackiej została odprawiona msza święta. A odkręcenie pierwszego kranu z wodą obserwowali mieszkańcy Krakowa.

Stacja pomp

Jak wyglądał dzień otwarcia wodociągu w Pleszewie, tego niestety, nie wiemy. Zachowało się zdjęcie pomp w dzisiejszych Plantach, które w 1902 roku jeszcze Plantami nie były. Kiedy w 1901 roku wykonywano pierwsze odwierty studni głębinowych do stacji pomp przy budowie wodociągu miejskiego, rosło tu kilka starych drzew. Teren znajdował się daleko od centrum miasta.

W 1902 roku nie było  koszar murowanych, nie było stadionu. A przy Lindenstrasse (ul. Lipowej), bo taką nazwę w czasach pruskich  miała ulica Wojska Polskiego, stało zaledwie kilka domków.

Najpierw pompy, potem drzewa

Dopiero w latach 1903 – 1904 „w otoczeniu pomp miejskich na 3,30 ha ziemi utworzono park, wytyczając 9 regularnych kwater, podzielonych ścieżkami” wg projektu Wrzyszczyńskiego. Posadzono świerki i sosny a przy stacji pomp drzewa owocowe. Później park powiększono o łąkę ze starymi topolami przy Nerze i trzema stawami rybnymi. Dwa stawy z wysepkami wykopano dopiero w 1919 roku.

O Pleszewskich Plantach przeczytacie więcej TUTAJ

Pompy napędzane lokomobilą

Ale wracam do wodociągu. Wodę z dwóch studni głębinowych o głębokości 12,5 i 13,5 m czerpano za pomocą dwóch pomp ssąco – tłoczących, które były napędzane lokomobilą. Wydajność pomp była 60 m3 wody na godzinę.

Na rysunku niżej  maszynownia – stacja pomp zlokalizowana w Plantach w domku, który przetrwał  do dziś. Teraz trudno go zlokalizować w zielonym gąszczu.

Z maszynowni do wieży ciśnień

Jak pisze Stanisław Szurek „magistrala była zbudowana z rur żeliwnych łączonych kielichowo, uszczelnionych pakułami i “dobijanych” uszczelką ołowianą”.
Magistrala biegła z Maszynowni w dzisiejszych Plantach do ulicy Lindenstrasse (Wojska Polskiego), Breslaustrasse (Sienkiewicza) przez Marktpatz (Rynek, Gnensenerstrasse (Daszyńskiego) do Marschenerweg (Marszewskiej) gdzie ulokowano Wieżę Ciśnień.

Był tam najwyżej położony punkt w ówczesnym Pleszewie – pisze Stanisław Szurek. W I etapie zwodociągowano wszystkie uliczki w centrum Pleszewa, Kaliską i Poznańską.

A oto jak była tłoczona woda z maszynowni do Wieży Ciśnień przy Marszewskiej:
Woda była tłoczona z maszynowni do wieży ciśnień, “po drodze” był rozbiór wody do poszczególnych posesji. W wyniku małej ilości poboru wody zapełniał się zbiornik w wieży ciśnień do momentu aż nastąpił przelew rurą 175 mm do nieistniejącego obecnie stawu przy ulicy Michałowskiego (deptak). Równocześnie za pomocą linii telegraficznej był przekazywany sygnał do maszynowni i maszynista wyłączał pompy. Pompy były wyłączone do czasu gdy woda pod ciężarem własnym spłynęła w ilości 9/10 pojemności zbiornika z wieży ciśnień. Następował sygnał i maszynista włączał ponownie pompy. Taki system działania trwał aż do 1983 roku gdy oddano do użytku Centralną Stację Wodociągową przy ulicy Kaliskiej 153 a./Rocznik Pleszewski 2009/

Do 1918 roku bez zmian

Do 1918 roku administratorem sieci wodociągowej  i wieży był Zarząd Miasta czyli Magistrat. W latach 1902 – 1918 większych inwestycji nie czyniono, zwłaszcza, że liczba ludności miasta Pleszewa spadła. Podczas gdy w 1910 roku mieszkańców było 8049, to w 1917 tylko 7201. To rezultat wielkiej wojny, na której zginęło wielu pleszewian.

Jak pisze Stanisław Szurek, w latach 1919 - 1939 - czyli w latach II Rzeczpospolitej Polskiej mieszkańców przybywało. W 1921 było osób 7638, zaś w 1937 - 9994. Wytyczono nowe ulice w Pleszewie: Targową, Strumykową, Batorego, Kubackiego, Krótką, Traugutta.

Warsztaty przy Placu Kościuszki

Jeśli chodzi o wodę, to w 1927 roku były przymiarki do odmanganiania wody, ale skończyło się na dokumentacji – czytamy w artykule St. Szurka. W 1934 roku zlokalizowano warsztaty wodociągów przy Placu Kościuszki. Do wybuchu II wojny administratorem sieci był Magistrat.  Tak było też po wojnie.

MPGK w parku miejskim

Dopiero kiedy w 1956 roku powstał powiat pleszewski, powołano Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, które miało siedzibę w domku w Parku Miejskim.

Koniec wieży ciśnień w 1983

W 1983 roku wyłączono z eksploatacji wieżę ciśnień, zmieniła się technologia zaopatrzenia miasta w wodę. Ale to już jest zupełnie inna bajka…

To nie pierwszy wodociąg

Chociaż przy okazji jeszcze jedną bajkę – nie bajkę z historii miasta Pleszewa przypomnę. Okazuje się, że wodociągi  były już w Pleszewie w czasach Jagiellonów. Pisała o tym Marja Mańczakówna w książce „Pleszew w wiekach średnich” w 1925 roku. „Położony nad rzeką Ner Pleszew, mógł mieć wodociąg nawet w XV wieku. Wodę z rzeki rozprowadzano po mieście wodociągami od dawna. Dzięki temu spotykamy znaczną ilość łaźni nawet we wsiach. W Poznaniu łaźni było 11, w Pleszewie kilka”. Zdaniem autorki „ówcześni mieszkańcy Pleszewa uważali kąpiel za najskuteczniejszy środek przeciwko chorobom wszelkim…”

Drewniane rury wykopane spod ziemi

Tezę Marii Mańczakówny potwierdza drewniana rura wodociągowa, którą wykopano w ulicy Poznańskiej podczas prac przy modernizacji sieci wodociągowej w czerwcu 2017 roku.

Przypomnijmy, że podczas przebudowy sieci kanalizacyjnej w ulicy Łąkowej i Poznańskiej w lecie 2017 roku, wydobyto z ziemi dwie drewniane rury o średnicy 30 cm i średnicy przepływu wody około 10 cm.

Historia Pleszewa wychodzi spod ziemi

Rura z końca XVI wieku

Znaleziska zostały wysłane do Biskupina, a stamtąd do Laboratorium Datowań Bezwzględnych w Krakowie. Prof. dr Marek Krąpiec określił wiek sosny pospolitej, która została użyta do produkcji rury. Zastępca burmistrza Pleszewa Andrzej Jędruszek potwierdził, że jedna sosna została ścięta w 1580 roku, druga cztery lata później.

W monografii miasta Pleszewa przygotowywanej przez naukowców pod kierunkiem prof. Andrzeja Gulczyńskiego znajdzie się artykuł o historii pleszewskich wodociągów tych sprzed 500 lat – zapewnia Andrzej Jędruszek.

Aktualnie długość sieci wodociągu w Pleszewie i gminie przekroczyła 250 km.

A to ciekawe… Historia wodociągu w Polsce

Stare zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Pleszewie
Projekt wodociągu i mapa jest przechowywana w Zakładzie Wodociągów w Pleszewie, udostępnił je dyrektor Roman Bizan
Zdjęcie Wieży ciśnień z albumu "Wędrówki po dawnym Pleszewie"
Foto Stacji pomp w Plantach Jan Zbigniew Hain