Wielcy – znani i nieznani z powiatem pleszewskim związani

Zapraszam do lektury posta o ludziach bardzo znanych ale i mało znanych za to bardzo wpływowych, związanych z Ziemią Pleszewską, poprzez pochodzenie czy działalność.

Tekst został napisany do Poradnika Dobra informacja dla seniora – mieszkańca powiatu pleszewskiego

1.BRZEZIE – to tu około 1405 roku przyszedł na świat Jan Lutkowic z Brzezia (1405 – 1471) dyplomata, podkanclerz koronny,  sekretarz Wielkiego Księcia Witolda w Wilnie, króla Władysława II Jagiełło  (1362 – 1434) w Krakowie, poseł na Sobór w Bazylei i na Sejm Rzeszy w Ratyzbonie, doradca papieża Mikołaja V  (1397 – 1455) . W 1454 roku nie dopuścił, aby papież poparł Krzyżaków w czasie wojny trzynastoletniej. Jan Lutkowic z Brzezia był  biskupem warmińskim, krakowskim, spoczywa na Wawelu.

TUTAJ: Wielka historia małego Brzezia

2.CHOCZ – związany jest z  trzema a nawet czterema  królami.
Pierwszy to Kazimierz III Wielki (1310 – 1370), którego drewniany pomnik stoi na chockim Rynku.  Miał on  w „owym grodzie książęcym nad Prosną, wybudować zamek na wyspie rzecznej”. W XVIII wieku na jego fundamentach bp Jan Aleksander Lipski  zaczął stawiać  pałac infułatów

TUTAJ: Kazimierz Wielki w Choczu niewielkim
Drugim  królem jest Zygmunt I Stary (1467 – 1548), który tak zaufał  właścicielowi  Chocza – kasztelanowi  kaliskiemu  Stanislawowi Ostrorogowi, że pozwolił mu w 1516 roku poślubić w Neapolu, w swoim imieniu,  Bonę Sforza.
I jeszcze Jan Aleksander Lipski  (1690 – 1746) –   ostatni kardynał Rzeczpospolitej Obojga Narodów, podkanclerzy koronny, zaufany powiernik króla Augusta II Mocnego (1670 – 1733), dyplomata.  W 1734 roku koronował na Wawelu Augusta III Sasa, mecenas sztuki, biskup krakowski, kawaler Orderu Orła Białego. Spoczął  w kaplicy Lipskich w katedrze na  Wawelu ale jego serce umieszczono w alabastrowej urnie w kolegiacie w Choczu.

3. CZECHEL –  z tej niewielkiej wioski  wywodzą się dwaj piętnastowieczni humaniści – bracia  Jan  (zm. 1444) i Sędziwój  (zm. 1476) herbu Korab. Jan z Czechla był delegatem na Sobór w Konstancji i prokuratorem w procesie z Krzyżakami.

Sędziwój z Czechła,  po studiach na Akademii Krakowskiej, uzyskawszy z tytuł magistra sztuk wyzwolonych  wykładał na tej uczelni matematykę i astronomię.
Był kanonikiem gnieźnieńskim, uczestniczył w soborach w Ferrarze i Bazylei.
Będąc zwolennikiem  politycznej niezależności kościoła, występował przeciwko poczynaniom Kazimierza Jagiellończyka ale bronił interesów Polski i króla  przed zakusami Zakonu Krzyżackiego.

Kodeks Sędziwoja

W zbiorach Biblioteki Czartoryskich w Krakowie jest „Kodeks Sędziwoja” – największa w Polsce średniowiecznej kolekcja tekstów geograficznych, literackich, historiograficznych w języku łacińskim. Liczy 950 stron.
Korzystał z nich Jan Długosz (1415 – 1480), pisząc swoje „Roczniki”.   (na zdjęciu – rękopis Kodeksu Sędziwoja – Wikipedia)

4. DOBRZYCA –  w  1772 roku miasteczko „przyległościami” kupuje od swojego ojca Aleksandra gen. Augustyn Gorzeński (1743 – 1816) – szambelan, adiutant króla Stanislawa Augusta Poniatowskiego (1732 1798), poseł województwa poznańskiego na Sejm Czteroletni, współtwórca Konstytucji 3 Maja, senator Królestwa Polskiego, kasztelan Księstwa Warszawskiego – właściciel Dobrzycy.

TUTAJ: Właściciel Dobrzycy współtworzył Konstytucję 3 Maja

Po 1795 roku znaczną część swojej aktywności skierował na przebudowę pałacu wg projektu wybitnego architekta epoki klasycyzmu Stanislawa Zawadzkiego. Założenie pałacowo – parkowe przetrwało.TUTAJ
Dzisiaj możemy zwiedzać Muzeum Ziemianstwa w pałacu oraz park pełen budowli i roślin sprzed 200 lat. Generał był też fundatorem  kościoła św. Tekli, który odbudować kazał po pożarze z 1777 roku. W jego podziemiach spoczął. Co upamiętnia tablica:

TUTAJ Tak żegnano pana na Dobrzycy

5. GOŁUCHÓW –  jest najbardziej znany ze spuścizny pozostawionej przez Jana Działyńskiego (1829 – 1880) i jego żonę Izabellę z Czartoryskich – Działyńską (1830 – 1899)

Izabella

To oni stworzyli park krajobrazowy z kolekcją 600 drzew i krzewów. To z inicjatywy Izabelli – córki księcia Adama Czartoryskiego – duchowego przywódcy polskiej Emigracji w Paryżu z siedzibą w Hotelu Lambert, w latach 1872 – 85) zaczęła się przebudowa gołuchowskiego Zamku, który w XVI wieku należał do Leszczyńskich.

Król

Z tego rodu pochodził król Polski Stanislaw Leszczyński (1677 – 1766) co lubiła podkreślać księżniczka Izabella, zachowując w przebudowanym pałacu herby Leszczyńskich na kominku i gromadząc z pietyzmem pamiątki po królewskim rodzie. Działyńscy pozostawili w Gołuchowie kolekcję dzieł sztuki, cenioną w Europie II połowy XIX wieku.

Ordynacja

Izabella utworzyła Ordynację Xiążąt Czartoryskich. Zmarła we Francji, kazała się pochować w Gołuchowie, gdzie pamięć o małżonkach i spuścizna po nich jest z  pietyzmem chroniona przez Muzeum Narodowe Zamek Czartoryskich oraz Ośrodek Kultury Leśnej.

TUTAJ: Paulina opowiada o Izabelli

Błogosławiony

Bratanek Izabelli –August Franciszek Czartoryski  (1858 – 1893) , które mu zamierzała przekazać majątek w Gołuchowie, wstąpił do zgromadzenia ojców salezjanów. W 2004 roku Jan Paweł II beatyfikował zakonnika, za sprawą którego doznawano uzdrowień. W 1884 roku, jeszcze przed wstąpieniem do zgromadzenia, gościł „u ciotki Izabeli w Gołuchowie”.

W 2007 roku, staraniem  dr Barbary Marii Czartoryskiej, relikwie błogosławionego Augusta Czartoryskiego zostały sprowadzone do kościoła w Gołuchowie.

6. GRODZISKO –  tę niewielką ale malowniczo położoną niedaleko rzeki Prosny wioskę, w 1160 roku księżna Eudoksja – druga żona Mieszka III Starego przekazała  Zakonowi Bożogrobcow w Miechowie. Zwała się wtedy Grodiz

7. KUCHARY –  i ta wioska w gminie Gołuchów ma swoje królewskie koneksje. Od 1198 roku z fundacji  księcia Mieszka III, wieś  stanowiła własność klasztoru Benedyktynów w Kościelnej Wsi, którzy w XIII wieku utworzyli tu parafię. W 1358 roku król Kazimierz Wielki przekazał Kuchary kanonikom regularnym w Kaliszu.
.
8. PLESZEW–   nie był miastem królewskim ale królowie przyczyniali się do jego rozwoju. To w dokumencie księcia  (późniejszego króla) Przemysła II z dnia 2 października 1283 roku  civitas Plessov  czyli miasto Pleszew poddano prawodawstwu obowiązującemu w Kaliszu.
TUTAJ Przemysł II król Polski

Jarmarki

To król Jan I Olbracht w 1493 roku  wydał Pleszewowi przywilej organizowania dwóch jarmarków w roku: na św. Floriana (4 maja) i św. Jana Chrzciciela (29 sierpnia). Król nocował w Pleszewie 11 marca 1493 roku w fortalicji Anny i Zbigniewa Tęczyńskich, kiedy był w drodze z Kalisza do Pyzdr.  I wtedy potwierdził przywilej organizowania jarmarków. Pisze o tym Adam Kozak w książce „Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej”.

Fundacja

To król Zygmunt I Stary (1467 – 1548)  w 1518 roku zatwierdził Fundację, na mocy której właścicielka miasta Anna z Raciborskich Teńczyńska   w 1519 roku ufundowała w Pleszewie kościół św. Ducha ze szpitalem, gdzie mieszkali ubodzy.
Niestety, w 1854 roku kościółek spłonął. 30 lat później na tym miejscu zbudowano pocztę, którą w latach 70. XX w rozebrano. Po kościele pozostała ulica św. Ducha.

TUTAJ: Był kościółek, była poczta, została ulica

Osadnicy

To na mocy przywileju króla Stanisława Augusta PoniatowskiegoStanisława Augusta Poniatowskiego w latach 80. XVIII wieku Ludwika Gorzeńska sprowadziła w okolice Pleszewa osadników z Prus, którzy założyli Ludwinę, Dobrą Nadzieję i Zieloną Łąkę i wybudowali ewangelicki kościół.

Kościół

W 1833 roku do  budowy kościoła 4124 talary dołożył Fryderyk Wilhelm III Pruski
Zgodę na budowę kościoła w 1844 roku dał Fryderyk Wilhelm IV Król Pruski.

TUTAJ: Plac Wolności, dawne pruskie centrum Pleszewa

9. LUTYNIA –  niegdyś miasteczko, teraz niewielka wioska w gminie Dobrzyca, położona z dala od głównego traktu Pleszew – Dobrzyca.

Poeta

To tu około  roku 1601  urodził Samuel ze Skrzypny Twardowski  herbu Ogończyk (ze Skrzypny, potem Skrzypiński ) to nazwisko dziadka po kądzieli)  – uznawany za   najwybitniejszego, do czasów Jana Kasprowicza,  wielkopolskiego poetę i najwybitniejszego poetę polskiego baroku, satyryka, autora panegiryków, tłumacza.  Do dzisiaj wznawiany jest jego poemat  o spełnionej miłości „Nadobna Paskwalina”, oparty na motywach mitologicznych.

Tablica

Samuel Twardowski, poprzez swojego kuzyna Zygmunta z Twardowa, miał kontakty z dworem króla Władysława IV. Był też żołnierzem brał udział w bitwie pod Chocimiem (1621). W czasie potopu szwedzkiego (1655), Samuel Twardowski najpierw poparł króla szwedzkiego Karola X Gustawa (jak większość szlachty) potem przeszedł na stronę króla Jana Kazimierza.
W kościele parafialnym znajduje się tablica upamiętniająca Samuela Twardowskiego ze Skrzypny.

10. SOWINA – stąd pochodził Maciej Głoskowski herbu Przerowa (1590 – 1658) pisarz, poeta, matematyk, technik, wybitny kartograf związany z braćmi czeskimi.
Na ich koszt studiował w Holandii, przebywał na dworze księcia Fryderyka Henryka Orańskiego jako wychowawca i powiernik Wilhelma II Orańskiego.
Specjalizował się w geometrii praktycznej, wykorzystując ją przy fortyfikacjach, miernictwie i kartografii.

Geometria i poemat

Opracowując  mapę Wielkopolski, prowadził pomiary geodezyjne i obserwacje astronomiczne. Autor dzieła „Geometria peregrinans”, które zawierało przegląd wiedzy matematycznej w Polsce w połowie XVII wieku.

Na zdjęciu strona tytułowa poematu „Gryzelida…”

11. ŻEGOCIN –  znany jest przede wszystkim z Obrazu Matki Boskiej, uznanego już w 1780 roku za „łaskami słynący”.  5 września 1965 roku kardynał Stefan Wyszyński (1901 – 1981) koronował go papieskimi koronami.

Aktorka

W latach 90. XIX bywała tu Helena Modrzejewska (1840 – 1909) –   odtwórczyni największych ról szekspirowskich, nazywana aktorką dwóch kontynentów Europy i Ameryki. Grała na scenach krakowskich, warszawskich, lwowskich ale też w Stanach Zjednoczonych, gdzie zrobiła wielką karierę.
Modrzejewska przyjeżdżała do Żegocina ze swoim mężem Karolem Chłapowskim, który był bratem Józefa Chłapowskiego – właściciela tamtejszego majątku. Matce Bożej z cudownego obrazu podarowała cenny naszyjnik.

W Żegocinie kultywowana jest pamięć o wielkiej aktorce a w Ośrodku Kultury jest nawet stworzony gabinecik z jej zdjęciami i meblami z epoki. Odbył się też wieczór wspomnień o wielkiej aktorce i jej mężu.

TUTAJ: Modrzejewska wraca do Żegocina i czasem straszy

Infografika - Anika Nawrocka
Zdjęcie drogowskazu wsi Kuchary - Andrzej Biesiada
Zdjęcie drogowskazu wsi Grodzisko - Małgorzata Piechocka
Zdjęcie drogowskazu wsi Lutynia - Marcin Marciniak
Zdjęcie drogowskazu wsi Brzezie - Agnieszka Słupianek - Winkowska, 
Zdjęcia Izabeli i Jana Działyńskich - Muzeum Zamek w Gołuchowie 
Stare zdjęcie Placu Wolności - Muzeum Regionalne w Pleszewie

Wielkopolska Południowa w 1647 roku