Wielkopolskie Puławy w Dobrojewie

Po rodzinie Kwileckich, którzy  ponad 200 lat żyli i pracowali w Dobrojewie koło Ostroroga pozostały resztki założenia dworskiego. Możemy je oglądać tylko na starych zdjęciach.

O tym, co Ostroróg i okolica zawdzięcza Kwileckim – właścicielom  miasta Ostroroga i okolicznych wsi, jeszcze na blogu będziemy pisać.

Dzisiaj Michał Dachtera – pasjonat historii Ostroroga, regionalista, twórca profilu Ostroróg na kartach historii na portalu społecznościowym pisze o historii pałacu w Dobrojewie, który zbudowali Kwileccy.

Ludwik Puget – wybitny rzeźbiarz – mąż Julii Kwileckiej – córki Mieczysława Kwileckiego z Oporowa nazwał Dobrojewo Wielkopolskimi Puławami. O Mieczysławie Kwileckim – wybitnym Wielkopolaninie z Oporowa czytaj TUTAJ

Dziś piękno zespołu pałacowego w Dobrojewie koło Ostroroga  możemy podziwiać wyłącznie na dawnych pocztówkach i fotografiach.

W latach 1941 – 1942 pałac w Dobrojewie został rozebrany.
 Rozbiórka pałacu

W okresie PRL majątek został przejęty przez PGR, a obecnie stanowi własność Skarbu Państwa.  Do dziś zachowały się dwie oficyny pałacowe, brama wjazdowa i studnia, niestety ich stan pozostawia wiele do życzenia.

Dawny park dworski zachował nieliczne pamiątki dawnej świetności. W jeszcze gorszym stanie znajdują się budynki w dawnej części folwarcznej – kuźnia i stodoła z kamienia polnego, nieco lepiej wygląda spichlerz i gorzelnia.
Kilka dni temu kupiłem na licytacji książkę, której od dawna poszukiwałem „Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce” (1969) autorstwa Zofii Ostrowskiej – Kębłowskiej. To jedna z nielicznych książek, w której opisano pałac w Dobrojewie.

Historia Kwileckich w Dobrojewie rozpoczyna się w 1737 r., kiedy Łukasz Kwilecki nabył od Marianny, córki Jerzego Sapiehy Ostrorogszczyznę (z miastem Ostroróg), zwaną później Dobrojewszczyzną. Po zakupie Kwilecki miał powiedzieć „lubo wszyscy powiadają, żem tanio kupił te dobra, ale ja wiele włożywszy na reperacyją tej majętności i szacował jej wartość na trzykroć sto tysięcy”.

Łukasz Kwilecki zmarł w 1745 r., natomiast w 1759 r. jego synowie dokonali podziału majątku – Franciszek otrzymał klucz Wróblewo, Jan otrzymał siedzibę rodową – Kwilcz, natomiast najmłodszy Adam Klemens, urodzony w 1742 r. dostał Ostroróg wraz z przyległościami.

Adam za siedzibę obrał sobie Dobrojewo, gdzie w latach 90. XVIII wieku wzniósł pałac. Tablica fundacyjna na pałacu głosiła:

 „Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, Adam z Kwilcza na Ostrorogu Kwilecki kasztelan P.: Ord. Św. Anny, Św. Stanisława, kawaler, sobie y Potomkom dom ten wystawił 1784” [Leonard Durczykiewicz (Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Poznań: 1912)].

O samym budynku pałacowym wiemy niewiele. Ostrowska – Kębłowska pisała: „[…]Równie trudno określić dziś dawną siedzibę Kwileckich w Dobrojewie, wzniesioną zapewne także przez miejscowych budowniczych w latach 1784-1786.

Zachowane do dziś założenie o skali pałacowej nosiło jeszcze cechy barokowej symetrii i osiowości. Obszerny dziedziniec otoczony ogrodzeniem z bramą ozdobioną armaturami, budynki oficyn, regularny ogród typu francuskiego (założony w latach 1784 – 1787) – nawiązują do jakże dalekiej, ale ciągle żywej tradycji Wersalu.

1912 rok

Natomiast główny budynek mieszkalny był czymś pomiędzy dworem a pałacem […] „Dom ten”, jak go nazwała fundator [przyp. Adam Kwilecki], był to dość obszerny budynek parterowy, lecz wysoko podpiwniczony i zaopatrzony w piętrową wystawkę.

Portyk dobudowany od strony ogrodu  w roku 1787

Pałacowy charakter nadawały mu nie tylko armatury zdobiące ryzality od frontu, lecz przede wszystkim układ i dekoracje wnętrz. Wnętrze te z sienią i „salą” na osi były wszystkie nadzwyczaj starannie (w latach 1786-1788), ozdobione malowidłami, wybite tkaninami w „Arabesko” i tapetami wykonanymi na zamówienie w Berlinie.

Dwór w Dobrojewie, jeszcze nie ukończony we wnętrzach, został – zapewne pod wpływem zaczętego właśnie pałacu w Siernikach – zmodernizowany. Od strony ogrodu dobudowano doń w roku 1787 wielkiego porządku portyk kolumnowy, który całkowicie zmienił sylwetkę budowli, nadając jej znacznie bardziej monumentalny charakter.

Wydaje się, że w tej nowej postaci siedziba zamożnego i wpływowego Adama Kwileckiego odegrała później dużą rolę, w rozpowszechnieniu się takich właśnie dworów z kolosalnymi portykami, aż do początku XIX wieku.”

Krótką wzmiankę o dobrojewskim pałacu znajdujemy również w książce „Marianna i róże: życie codzienne w Wielkopolsce w latach 1890-1914 z tradycji rodzinnej” autorstwa Janiny Fedorowicz i Joanny Konopińskiej.

 „[…] Jest to nie ziemiański, lecz magnacki dwór z wielkim gustem i nakładem pieniężnym urządzony. Stoi pośród ogrodu urządzonego w sposób nie tak bardzo mi się podobający, bo na francuską modłę. […] Muszę jednak przyznać, że szerokie aleje ze starych, równo ciętych lip, barwne dywanowe kwietniki, a przede wszystkim doskonale utrzymane pokryte świeżą zielenią trawniki tworzą piękną całość. 
 

Nocowałyśmy w wytwornych pokojach gościnnych. Z rana uczestniczki wycieczki były na nabożeństwie w romańskiej kaplicy pałacowej. Niska, sklepiona kaplica z kolorowymi szybami bogato jest wystrojona w liczne obrazy, w różnorodne hafty artystyczne. […] W gościnnym domu pani Kwileckiej obejrzałyśmy nowocześnie urządzoną kuchnię, spiżarnię, kurniki oraz ochronkę dla dzieci wiejskich i dobrze zaopatrzoną w różne medykamenty aptekę. […]”

Niewielką wzmiankę o pałacu w Dobrojewo zamieściła również Janina z Puttkamerów Żółtowska w słynnym dzienniku zatytułowanym „Dziennik. Fragmenty Wielkopolskie 1919 – 1933”

„[…] Kaplica jest urządzona w Dobrojewie w suterenach i ma wskutek tego zaciszny charakter krypty. […] Światło panowało w kaplicy dziwne, bo u sufitu paliły się dwie lampy elektryczne, a witraże przepuszczały zaćmione blaski.” i dalej „
[…] Zeszliśmy się w salonie niebieskim o nietkniętej dekoracji z XVIII w.”„[…] Ze wszystkich siedzib Księstwa Dobrojewo należy do okazalszych. Posiada szeroki wjazd, dwie stylowe oficyny, ogród cięty na wzór francuski. Dziedziniec nie wysuwa się na pierwszy plan. Artystyczny gust Frania ślad swój zostawia na każdym kroku. W urządzeniach domu nie znać nigdzie oszczędności, ale przeciwnie pewną szerokość, zastosowaną do okazałych postaci właścicieli.
„[…] Myśmy z Jadzią przeniosły się do jej salonu, gdzie wiszą hafty japońskie i na białej półce stoi kolekcja porcelany”
„[…] Od kapliczki z włoską madonna ukazało mi się Dobrojewo, w całej swojej wspaniałości. Do samego pałacu prowadzi długa i wąska aleja obramowana strzyżonym szpalerem, za którym rosną rzędy smętnych i trochę wysychających świerków. Bramę zdobią trofea, na dziedzińcu nie ma klombów, tylko samego ganku ciągnie się gracowany piasek, a boczne trawniki po rogach ujęte są w kamienne obwódki, od bramy wzdłuż płotu rosną krzaczaste i kuliste kasztany. Oficyny po obu stronach pałacu są asymetryczne, ale obie mają dużo stylu. Tym razem Dobrojewo wydało mi się najpiękniejszą rezydencją w Księstwie.
„[…] Zaraz zaprowadzono nas do niebieskiego salonu na podwieczorek, po którym wyszłam na taras od strony ogrodu i zachwycałam się prześliczną symetrią ciągnącego się w dół ogrodu. Jadzia [przyp. red. Jadwiga Kwilecka] mówiła, że wieczorami wygląda on na dekorację teatralną. Francuskie ogrody są stworzone dla kraju tak płaskiego i mało urozmaiconego jak poznański. Drzewa rosną tu źle, angielskie parki potrzebują przestrzeni i pięknych widoków, a strzyżone aleje i szpalery wnoszą na płaszczyźnie harmonię swoich sztucznych rysunków.”
„[…] Stanęliśmy na samym końcu ogrodu, a przed nami, w perspektywie na wzniesieniach ukazał się pałac. Otaczała nas dekoracja mogąca służyć jako tło obraz Norblina”

Niestety, to wszystko co udało mi się znaleźć w literaturze na temat pałacu w Dobrojewie. Na tym oczywiście nie poprzestaję.  Może gdzieś w niemieckich archiwach leżą jeszcze jakieś dokumenty a może nawet projekty pałacu w Dobrojewie.

 Zdjęcie wykonane na progu pałacu w Dobrojewie w roku 1903 
Pierwszy rząd od lewej: 1) Elizabeth Choice (1844-1928) – była rodowitą angielką, nauczycielką języka angielskiego dzieci hr. Kwileckich w Dobrojewie. Pochowana na cmentarzu parafialnym w Ostrorogu
2) Franciszek Maria Kwilecki (1875-1937) – rzeźbiarz, ziemianin, właściciel Dobrojewa.3) ? 4) ks. Karol Jeancin – wygnany z Francji, był kapelanem Barbary Kwileckiej, przez kilka lat rezydent na parafii w Ostrorogu.
Środkowy rząd od lewej:
1) Maria Helena Józefa Turno h. wł. (1871-1930) – siostrzenica Barbary Kwileckiej, żona Tomasza Rawity – Ostrowskiego. 2) ? 3) Barbara Kwilecka (1845-1910) – wnuczka gen. Dąbrowskiego, żona Stefana Kwileckiego, działaczka, organizatorka szkoły elewek w Dobrojewie, miała sześciu synów (w tym Franciszka i Stefana Teodora).4) ? 5) ?
6) Ks. Włodzimierz Sypniewski, wieloletni proboszcz (1900-1933) parafii w Ostrorogu, dziekan, przyjaciel rodziny Kwileckich.
Górny rząd od lewej:
1) Stefan Teodor Kwilecki (1871-1913) – syn Barbary i Stefana Kwileckich, właściciel Jankowic k. Tarnowa Podgórnego.
2) ? 3) Mieczysław Maria Kwilecki (1833-1918) – szwagier Barbary (jego żona Maria była siostrą Barbary), działacz polityczny i gospodarczy, właściciel Oporowa. 4) ?
Franciszek i Jadwiga Kwileccy przed pałacem w roku 1903 Jadwiga Kwilecka z synem Janem przed pałacem w 1903 roku Pocztówka wysłana z Dobrojewa w roku 1904
Maria i Krystyna Kwileckie - córki Franciszka i Jadwigi - siostry Jana Kwileckiego - 1920 rok foto Paweł Przewoźny

Zdjęcia z lata 30 XX wieku - z czasów kiedy gospodarował tu Jan Kwilecki - syn Franciszka i Jadwigi
   Dożynki w latach 1930 - 1933
Przed pałacem w Dobrojewie w roku 1929 - grupa rumuńskich dziennikarzy
 Grupa rumuńskich dziennikarzy w  Dobrojewie w roku 1929Stadnina koni za czasów Jana Kwileckiego - lata 30. XX wieku

W tym linku artykuł o zaprzyjaźnionym z rodzin ą Kwileckich proboszcz parafii w Ostrorogu ks. dr. Włodzimierzu Sypniewskimhttps://irenakuczynska.pl/33-lata-byl-proboszczem-ostrorogu/

Na koniec jeszcze słów kilka o pozostałych budynkach zespołu pałacowo – folwarcznego w Dobrojewie. Równocześnie z pałacem dla kasztelana Adama Kwileckiego wzniesiono dwie oficyny: północną – piętrową, murowaną i otynkowaną, siedmioosiową. Dach pokryty dachówką, czterospadowy. Przy wejściu dwie kolumny wspierające balkon. Na dachu ozdobne okno z kamiennymi wazonami po bokach.

Oficyna południowa – jest parterowa, murowana i otynkowana, siedmioosiowa. Dach pokryty dachówką, czterospadowy. Nad wejściem balkon i lukarna, po obuj jej stronach kamienne wazony.

Z kolei w pierwszej i drugiej połowie XIX wieku powstały budynki gospodarcze:  spichlerz – późnoklasycystyczny, murowany z cegły i otynkowany, trzykondygnacyjny, zbudowany na planie prostokąta, z przejazdem na osi środkowej. Dach dwuspadowy, kryty dachówką, z naczółkami i dymnikami w dwóch kondygnacjach.

Spichlerz lata 60. XX wieku

Dalej kuźnia – murowana z cegły, parterowa , obecnie częściowo rozebrana i nieopodal stodoła – zbudowana z kamienia polnego, obecnie częściowo rozebrana oraz piętrowa gorzelnia z kamienia polnego.

Do folwarku prowadzą dwie bramy: południowa, zbudowana w latach 1784 – 1786, granicząca z ogrodzeniem dziedzińca oraz północna, zbudowana wraz ze stróżówką na początku XIX wieku.

Zabudowania pałacowe i folwarczne uzupełniał park krajobrazowy o powierzchni 8 ha założony w końcu XVIII wieku. W parku zachowały się nieliczne elementy zdobnicze.

Dobrojewo w kwietniu 2018 roku

Grobowiec Rodziny Kwileckich w Ostrorogu - Franciszek Kwilecki spoczywa w nim z żoną i synem Janem i Marią. Hrabia chciał być pochowany skromnie na cmentarzu w Ostrorogu "z widokiem na jezioro" - co podkreśla jego prawnuk Wojciech Kwilecki. Ostatnia Kwilecka z Dobrojewa - Helena Mańkowska została pochowana w 1997 roku
  

 

Przy pisaniu tekstu korzystałem z następujących książek:
Zofia Ostrowska-Kębłowska: Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku w Wielkopolsce. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauki, Poznań, 1969
Andrzej Kwilecki: Kwilcz i inne majątki Kwileckich na przestrzeni wieków, Wydawnictwo WBP, Poznań, 1996
Teresa Ruszczyńska: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Tom V, Zeszyt 23 Powiat Szamotulski. Instytut Sztuki Polskiej akademii Nauk, Warszawa, 1966
Paweł Mordal: Inwentaryzacja Krajoznawcza Miasta i Gminy Ostroróg. Polskie Towarzystwo Turystyczno – Krajoznawcze / Urząd Miasta i Gminy Ostroróg, Ostroróg, 1990.
Janina z Puttkamerów Żółtowska: Dziennik. Fragmenty wielkopolskie 1919-1933, Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań, 2006
Leonard Durczykiewicz: Dwory polskie w Wielkiem Księstwie Poznańskiem, Poznań, 1912
Joanna Konopińska, Janina Fedorowicz: „Marianna i róże: życie codzienne w Wielkopolsce w latach 1890-1914 z tradycji rodzinnej”, Wydawnictwo Zysk i S-KA, Poznań 2016
Andrzej Kwilecki, Ziemiaństwo Wielkopolskie w kręgu arystokracji, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2004

Autor tekstu: Michał Dachtera

Zdjęcia ze zbiorów Wojciecha Kwileckiego, Michała Kwileckiego, Pawła Przewoźnego oraz ze strony  Ostroróg na kartach historii