Historia wodociągu w Pleszewie zaczyna się w maju 1902 roku

14 maja 1902 roku oddano w Pleszewie pierwszą nitkę wodociągu w Pleszewie. Stacja pomp znajdowała się na terenie dzisiejszych Plant. Wodę czerpano z dwóch studni głębinowych za pomocą dwóch pomp ssąco – tłoczących napędzanych parową lokomobilą… Tak się zaczęła historia wodociągu.

Historię pleszewskich wodociągów opracował Stanisław Szurek i opublikował ją w "Roczniku Pleszewskim" 2009.  Przy pisaniu tego posta korzystałam z tej publikacji.

Pleszew 120 lat temu

Przenieśmy się zatem do początku XX wieku. Pleszew jest wtedy pod zaborem pruskim. Tylko 14 kilometrów dzieli miasto od granicy z Imperium Rosyjskim. W Bogusławiu jest przejście graniczne…

i hotel Bogusław z ciekawą historią

Na Rynku pleszewskim stoi ratusz zbudowany w latach 40. XIX wieku po wielkim pożarze miasta  w 1806 roku.
Więcej: Pleszew stanął w płomieniach

Ale przy ratuszu stoją domki, co widać na archiwalnych zdjęciach. Rozebrano je dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.  Pleszew jest siedzibą powiatu pleszewskiego, nieco okrojonego w 1871 roku, kiedy "wykrojono" z niego powiat jarociński.

Powiat pleszewski dwa razy pojawiał się i znikał

Poczta, rzeźnia, elektrownia

Miasto się rozwija, powstają nowe inwestycje, prawdopodobnie za pieniądze z kontrybucji, które Niemcy uzyskały  od Francji w 1871 roku po wygranej wojnie – co podkreśla w swoim artykule Stanisław Szurek.

W 1882 roku,  przy ulicy Poznańskiej, zbudowano nową Królewską Pocztę na miejscu kościółka św. Ducha, który spłonął w 1854 roku.

Czytaj: Był kościółek, była poczta, została ulica

Z tej kontrybucji zbudowano też na Reitplatz  (Plac Kościuszki) budynek rzeźni miejskiej w roku 1897…

… i elektrownię z linią napowietrzną. Prąd popłynął z elektrowni przy ul. Breslaustrasse (Sienkiewicza) do lamp na Rynku w grudniu 1898 roku.

O tym jak wyglądał Pleszew w roku 1898, kiedy na pleszewskim Rynku rozbłysły pierwsze elektryczne lampy łukowe przeczytacie w artykule: Pleszew z prądem 120 lat

Kolejka w budowie

W budowie była  linia kolejki  wąskotorowej z Pleszewa do Krotoszyna przez Dobrzycę. Oddano ją do użytku w roku 1903, kiedy już woda w Pleszewie płynęła z kranów.
O historii pleszewskiej ciuchci przeczytasz TUTAJ

Studnie obok wychodków

Tymczasem wracam do wodociągu a dokładnie do jego koncepcji. Władze miasta postanowiły go zbudować, bo obawiały się zagrożenia epidemiologicznego. Liczne w mieście otwarte studnie sąsiadowały z śmietnikami, wychodkami, stajniami, oborami, chlewikami i trafiały do nich też wody opadowe.

Woda dla biznesu

Ale nie tylko to, w mieście – co podkreśla Stanisław Szurek, powstawały liczne nowe firmy, zakłady rzemieślnicze, w tym przetwórstwa rolnego – gorzelnie, browary, dlatego wodociąg i kanalizacja były dla władz miasta priorytetem.

Projekt z Berlina

Projekt pleszewskiego wodociągu i kanalizacji wykonał Daniel Grove z Berlina i przekazał to Zarządowi Miasta czyli Magistratowi we wrześniu 1900 roku.

Pleszew po Krakowie

14 maja 1902 roku inwestycja była gotowa. Do mieszkań pleszewian popłynęła woda z kranu. Warto dodać, że zaledwie rok wcześniej 14 lutego 1901 roku popłynęła woda z kranów w Krakowie. Z tej okazji w Bazylice Mariackiej została odprawiona msza święta. A odkręcenie pierwszego kranu z wodą obserwowali mieszkańcy Krakowa.

Pompy na zdjęciu

Jak wyglądał dzień otwarcia wodociągu w Pleszewie, tego niestety, nie wiemy. Zachowało się zdjęcie pomp w dzisiejszych Plantach, które 120 lat temu, jeszcze Plantami nie były. Kiedy w 1901 roku wykonywano pierwsze odwierty studni głębinowych do stacji pomp przy budowie wodociągu miejskiego, rosło tu kilka starych drzew. Teren znajdował się daleko od centrum miasta.

Nie  było koszar ani stadionu

W 1902 roku nie było  koszar murowanych, nie było stadionu. A przy Lindenstrasse (ul. Lipowej), bo taką nazwę w czasach pruskich  miała ulica Wojska Polskiego, stało zaledwie kilka domków.

Planty wyrosły przy pompach

Dopiero w latach 1903 – 1904 „w otoczeniu pomp miejskich na 3,30 ha ziemi utworzono park, wytyczając 9 regularnych kwater, podzielonych ścieżkami” wg projektu Wrzyszczyńskiego. Posadzono świerki i sosny a przy stacji pomp, drzewa owocowe. Później park powiększono o łąkę ze starymi topolami przy Nerze i trzema stawami rybnymi. Dwa stawy z wysepkami wykopano dopiero w 1919 roku.

O pleszewskich Plantach przeczytacie więcej TUTAJ

Dwie pompy i lokomobila

Ale wracam do wodociągu. Wodę z dwóch studni głębinowych o głębokości 12,5 i 13,5 m czerpano za pomocą dwóch pomp ssąco – tłoczących, które były napędzane lokomobilą. Wydajność pomp była 60 m3 wody na godzinę.
Na rysunku niżej  maszynownia – stacja pomp zlokalizowana w Plantach w domku, który przetrwał  do dziś. Teraz trudno go zlokalizować w zielonym gąszczu.

Trasa nitki wodociągu

Jak pisze Stanisław Szurek „magistrala była zbudowana z rur żeliwnych łączonych kielichowo, uszczelnionych pakułami i “dobijanych” uszczelką ołowianą”.
Magistrala biegła z Maszynowni w dzisiejszych Plantach do ulicy Lindenstrasse (Wojska Polskiego), Breslaustrasse (Sienkiewicza) przez Marktpatz (Rynek, Gnensenerstrasse (Daszyńskiego) do Marschenerweg (Marszewskiej) gdzie ulokowano Wieżę Ciśnień.

Był tam najwyżej położony punkt w ówczesnym Pleszewie – pisze Stanisław Szurek. W I etapie zwodociągowano wszystkie uliczki w centrum Pleszewa, Kaliską i Poznańską.

Tak tłoczono wodę w rury

A oto jak była tłoczona woda z maszynowni do Wieży Ciśnień przy Marszewskiej:
Woda była tłoczona z maszynowni do wieży ciśnień, “po drodze” był rozbiór wody do poszczególnych posesji. W wyniku małej ilości poboru wody zapełniał się zbiornik w wieży ciśnień do momentu aż nastąpił przelew rurą 175 mm do nieistniejącego obecnie stawu przy ulicy Michałowskiego (deptak). Równocześnie za pomocą linii telegraficznej był przekazywany sygnał do maszynowni i maszynista wyłączał pompy. Pompy były wyłączone do czasu gdy woda pod ciężarem własnym spłynęła w ilości 9/10 pojemności zbiornika z wieży ciśnień. Następował sygnał i maszynista włączał ponownie pompy. Taki system działania trwał aż do 1983 roku gdy oddano do użytku Centralną Stację Wodociągową przy ulicy Kaliskiej 153 a./Rocznik Pleszewski 2009/

Bez inwestycji do 1918

Do 1918 roku administratorem sieci wodociągowej  i wieży był Zarząd Miasta czyli Magistrat. W latach 1902 – 1918 większych inwestycji nie czyniono, zwłaszcza, że liczba ludności miasta Pleszewa spadła. Podczas gdy w 1910 roku mieszkańców było 8049, to w 1917 tylko 7201. To rezultat wielkiej wojny, w której zginęło wielu pleszewian.

Pleszew większy i ludniejszy

Jak pisze Stanisław Szurek, w latach 1919 – 1939 – czyli w latach II Rzeczpospolitej Polskiej,  mieszkańców w mieście przybywało. W 1921 było osób 7638, zaś w 1937 – już 9994. Wytyczono nowe ulice w Pleszewie: Targową, Strumykową, Batorego, Kubackiego, Krótką, Traugutta.

Kto rządził siecią

Jeśli chodzi o wodociąg, to w 1927 roku były przymiarki do odmanganiania wody, ale skończyło się na dokumentacji – czytamy w artykule St. Szurka. W 1934 roku zlokalizowano warsztaty wodociągów przy Placu Kościuszki. Do wybuchu II wojny administratorem sieci był Magistrat.  Tak było też po wojnie. Dopiero kiedy w 1956 roku powstał powiat pleszewski, powołano Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej, które miało siedzibę w domku w Parku Miejskim.

Koniec wieży ciśnień

W 1983 roku wyłączono z eksploatacji wieżę ciśnień, zmieniła się technologia zaopatrzenia miasta w wodę. Ale to już jest zupełnie inna bajka…

Rura z czasów Jagiellonów

Chociaż przy okazji jeszcze jedną bajkę – nie bajkę z historii miasta Pleszewa przypomnę. Okazuje się, że wodociągi  były już w Pleszewie w czasach Jagiellonów. Pisała o tym Marja Mańczakówna w książce „Pleszew w wiekach średnich” w 1925 roku. „Położony nad rzeką Ner Pleszew, mógł mieć wodociąg nawet w XV wieku. Wodę z rzeki rozprowadzano po mieście wodociągami od dawna. Dzięki temu spotykamy znaczną ilość łaźni nawet we wsiach. W Poznaniu łaźni było 11, w Pleszewie kilka”. Zdaniem autorki „ówcześni mieszkańcy Pleszewa uważali kąpiel za najskuteczniejszy środek przeciwko chorobom wszelkim…”

… wykopana w ulicy Łąkowej

Tezę Marii Mańczakówny potwierdza drewniana rura wodociągowa, którą wykopano w ulicy Poznańskiej podczas prac przy modernizacji sieci wodociągowej w czerwcu 2017 roku.

Przypomnijmy, że podczas przebudowy sieci kanalizacyjnej w ulicy Łąkowej i Poznańskiej w lecie 2017 roku, wydobyto z ziemi dwie drewniane rury o średnicy 30 cm i średnicy przepływu wody około 10 cm.

Czytaj: Historia Pleszewa wychodzi spod ziemi

Sosna pospolita z 1580 roku

Znaleziska zostały wysłane do Biskupina, a stamtąd do Laboratorium Datowań Bezwzględnych w Krakowie. Prof. dr Marek Krąpiec określił wiek sosny pospolitej, która została użyta do produkcji rury. Zastępca burmistrza Pleszewa Andrzej Jędruszek potwierdził, że jedna sosna została ścięta w 1580 roku, druga cztery lata później.
Aktualnie długość sieci wodociągu w Pleszewie i gminie przekroczyła 250 km.

A to ciekawe… Historia wodociągu w Polsce

Stare zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Regionalnego w Pleszewie
Projekt wodociągu i mapa jest przechowywana w Zakładzie Wodociągów w Pleszewie, udostępnił je dyrektor Roman Bizan
Zdjęcie Wieży ciśnień z albumu "Wędrówki po dawnym Pleszewie"
Foto Stacji pomp w Plantach Jan Zbigniew Hain