Irena Kuczyńska
Posesja, której historię w tym poście opisuję, czyli dawna Fabryka Mebli stylowych Misiaka, jest położona pomiędzy dwoma ulicami: Sienkiewicza i Ogrodową. 
Misiak kupił kamienicę
Na starej pleszewskiej pocztówce z czasów zaboru pruskiego, przy ulicy Breslauerstrasse (dzisiaj Sienkiewicza) pod numerem 20, można zobaczyć piętrową kamienicę z balkonem. Nieruchomość, z warsztatem stolarskim na parterze, miała wtedy należeć do ostatniego pruskiego burmistrza miasta Pleszewa. W 1920 roku nabył ją, z zamiarem prowadzenia fabryki mebli stylowych, Mikołaj Misiak – twierdzi jego wnuk Tadeusz Tomaszewski.
A oto jeszcze jedno zdjęcie Breslauer Strasse z kamienicą z elementami architektury klasycystycznej, która od 15 kwietnia 1993 roku znajduje się w Rejestrze zabytków. Fotka – jest własnością muzeum Regionalnego w Pleszewie. I ta sama perspektywa na zdjęciu Romana Urbaniaka z listopada roku 2019.
Bracia robią biznes
Na początku biznes meblowy przy Wrocławskiej 20, prowadzili dwaj bracia Misiakowie: Wawrzyniec i Mikołaj.To w ich stolarni, w 1921 roku, rozpoczynał naukę stolarskiego fachu Feliks Karolczak, który mieszkał w kamienicy obok przy Ogrodowej 5 i pracował tam, jeszcze w czasach, kiedy stolarnia już do Misiaków nie należała, co wspomina jego syn Witold Karolczak.
Meble od Misiaka
Pracy było coraz więcej, bo meble „od Misiaka” cieszyły się popularnością. W latach 20. i 30. XX wieku, posiadanie w salonie, w sypialni, kuchni czy gabinecie kompletu mebli „od Misiaka”, należało do dobrego tonu. Właściciel zatrudniał coraz więcej osób a w 1925 roku zaczął budować piętrową halę produkcyjną, która gotowa była w 1926 roku. Był też Mikołaj Misiak osobą coraz bardziej znaną i poważaną w Pleszewie. W roku 1925 zaproszono go do udziału w pracach Komitetu Wykonawczego Wystawy Rolniczo – Przemysłowej, która odbywała się w Pleszewie w dniach 15 – 19 sierpnia. Firma „Misiak – Pleszew – Meble” była wśród 104 wystawców.
Zwiedzanie fabryki
O Fabryce Mebli Stylowych pisała pleszewska prasa. W numerze „Tygodnika Pleszewskiego” z 14 maja 1930 roku znajduje się notatka o tym, że grupa pań z Katolickiego Koła Polek zwiedzała Fabrykę Misiaka. Oprowadzał je po niej właściciel. Na parterze była „hala maszynowa o napędzie elektrycznym, na piętrze przygotowane na dole elementy łączył zręczny pracownik, tworząc szafy, bufety”.
Liście winogron na drzwiach
Mikołaj Misiak osobiście tłumaczył paniom, że zanim drewno stanie się meblem, pięciokrotnie wraca na salę maszynową. Pleszewianki z zaciekawieniem oglądały dział formowania i specjalną prasę wykonaną w firmie S. Samulski i Sp. W dziale rzeźby panie podziwiały zręczność pracowników, w których rękach z dłutkiem, chropowate kawałki drewna stawały się jagodami i liśćmi winogron. W dziale politury kobiety przez 2 – 3 godziny froterowały drewno, aby nadać mu połysk.
Firma na 70 pracowników
W latach 30. XX wieku w Fabryce Misiaka pracowało 70 osób. Zdaniem wnuka Tadeusza Tomaszewskiego, lokalizacja stolarni blisko dworca kolejowego, sprzyjała rozwojowi firmy. Przewożone wozami konnymi meble, ładowano na bocznicy kolejowej do wagonów i jechały w świat.
Dziadek otrzymał kredens
Cały zestaw do jadalni kupiła prababka Mirosława Maruszewskiego – Marcjanna Foterek z Jedlca. To były bardzo mocne meble, pojechały razem z prababcią koleją do Katowic, a po jej śmierci, w latach 70. wróciły do Wielkopolski. Każde z dzieci dostało coś z tego kompletu. Mojemu dziadkowi przypadł w udziale kredens – mówi Mirosław Maruszewski.
Prawdziwa dębina
Po odnowieniu w latach 90. XX wieku, kredens pozostał piękny. Dodaje blasku salonowi Maruszewskich. Kiedy się w niego puka, to dzwoni, prawdziwa dębina – podkreśla Mirosław Maruszewski i pokazuje detale na starym prababcinym meblu „od Misiaka”. Znakiem rozpoznawczym są kiście winogron na drzwiach od kredensu.
Ale nie tylko kredens. W domu Maruszewskich jest jeszcze stół okrągły z czterema krzesłami. Na strychu stoją meble od zestawu sypialni: trzydrzwiowa szafa, nocne stoliki, toaletka, wszystko pięknie fornirowane. Łóżka zostały zlikwidowane wcześniej.
Mirosław Maruszewski odnalazł w Bazie Indeksacji Archiwalnej akt urodzenia Mikołaja Misiaka. Jest tam też adnotacja o śmierci w kwietniu 1976 roku.
Meble Misiaka na wystawie
Tymczasem cofamy się do początków funkcjonowania firmy. Mikołaj Misiak był osobą znaczącą w Pleszewie. W roku 1925 uczestniczył w pracach Komitetu Wykonawczego Wystawy Rolniczo – Przemysłowej, która odbywała się w Pleszewie w dniach 15 – 19 sierpnia. Firma „Misiak – Pleszew – Meble” była wśród 104 wystawców.
Rok później przedsiębiorca firmę rozbudował. W podwórzu powstał piętrowy warsztat. Do dziś nad wejściem do dawnej stolarni można zobaczyć datę budowy – 1926.
Ławki do kościoła
Tadeusz Tomaszewski, który jest w posiadaniu rodzinnych dokumentów i pamiątek, mówi, że w Fabryce Mebli Stylowych jego dziadka produkowano nie tylko meble salonowe, gabinetowe, kuchenne. U Misiaka robiono też ławki do kościołów, a ks. Kazimierz Niesiołowski zamówił u Misiaka wyposażenie do Domu Parafialnego im. Ks. Piotra Skargi w Pleszewie, który został wybudowany w 1934 roku.
Wyposażenie ”parafialki”
W księdze rachunkowej są m.in. „drzwi dwuskrzydłowe frontowe, drzwi wewnętrzne od antrejki, drzwi do suflera w sali głównej, drzwi wewnętrzne pokojowe, 6 okien 6 – skrzydłowych, 4 okna 4 – skrzydłowe dubeltowe, drzwi na strych, okna do kasy, balustrada podbita od spodu dyktą, szafa do sali „Sokoła”, szafa na korytarzu do przechowywania węża od wody, stojaki do garderoby, stół do garderoby” a „zeszklenie wszystkich drzwi szkłem należało do firmy St. Bendlewicz i sp.”
Do klasztoru i do koszar
W stolarni przy ul. Wrocławskiej 20 powstawały ławki, szafki i półki oraz wieszaki dla żołnierzy przede wszystkim 70 pułku piechoty w Pleszewie ale też dla dowództw okręgów z Poznania, Torunia, Katowic, Krakowa, Brześcia n/Bugiem i innych jednostek. Nina Sęk – Misiak mówi, że dwa komplety mebli mają w salonie siostry służebniczki z Pleszewa. Mówi o dużym stole, krzesłach obitych skórą, kredensach.
Nowa stolarnia
Dzięki Witoldowi Karolczakowi – synowi Feliksa Karolczaka, który pracował u Misiaka od 1921 roku, wiemy, jak w 1926 roku wyglądała nowa stolarnia z zewnątrz i od wewnątrz. W pierwszym rzędzie od lewej stoi w stolarskim fartuchu Feliks Karolczak. Fotkę zrobiono w zakładzie fotograficznym H. Szymańskiego w Pleszewie w roku 1926, kiedy firmę prowadzili jeszcze bracia : Mikołaj i Wawrzyniec. Można domniemywać, że na zdjęciu w centralnym miejscu są oboje, przy czym Mikołaj, to ten wyższy ( chyba?).
Blisko dworca
W latach 30. XX wieku w Fabryce Misiaka pracowało 70 osób. Zdaniem wnuka, lokalizacja stolarni sprzyjała rozwojowi firmy. Blisko było z Ogrodowej do dworca pleszewskiej kolejki. Przewożone wozami konnymi meble, ładowano na bocznicy kolejowej do wagonów. Niżej reklama zamieszczona w folderze Pleszewskiej Wystawy Przemysłowej w roku 1938. (Muzeum Regionalne w Pleszewie)
Chyba sprzed wojny, albo z pierwszych lat po wojnie, pochodzi też zdjęcie konduktu pogrzebowego, gdzie widoczna jest kamienica Misiaka z witrynami wystawowymi i widoczną reklamą na balkonie. (Foto firma Antum)
Firma „za Niemca”
Pierwszy raz firmę odebrali Mikołajowi Misiakowi Niemcy w 1939 roku. Nowy właściciel Wilhelm Laube zamieszkał w mieszkaniu na I piętrze, a Misiakowie zostali przeniesieni do mieszkania na II piętrze. Ale Niemiec zatrudnił dziadka w stolarni i stosunkowo dobrze traktował – podkreśla Tadeusz Tomaszewski. Witold Karolczak wspomina powtarzane przez ojca wydarzenie z końca wojny. Kiedy na ulicy Kaliskiej, zmarł Niemiec, inny Niemiec zwrócił się do Misiaka, żeby przysłał pracownika do wykonania nagrobka z drewna. On oddelegował Feliksa Karolczaka. Ten miał usłyszeć od Niemca pogróżkę, że „jak będzie się ociągał z pomnikiem do końca wojny, to go znajdzie i zabije”.
Projekty mebli
Z czasów okupacji zachowały się rysunki – szkice szafy, toaletki i nocnego stolika, które wykonał Feliks Karolczak w warsztacie. A udostępnił je syn Witold. Takie same meble zrobił pan Feliks dla swojej żony w prezencie ślubnym w 1941 roku. Był on w firmie projektantem, brakarzem a w czasach „terenówki” ( po 1951 roku) kierownikiem kontroli technicznej.
Powrót Misiaków po wojnie
Po wojnie Misiakowie wrócili do swojego mieszkania na pierwszym piętrze z balkonem, odzyskali stolarnię, Mikołaj zaczął organizować pracę w warsztacie. Osobiście kierował produkcją, zaś jego syn Zygmunt zajmował się zaopatrzeniem zakładu. Zapamiętał to to Jan Ciesiółka, który w 1948 roku zaczął naukę zawodu w Fabryce Mebli Stylowych u mistrza Misiaka.
Pracowali u Misiaka
Robiliśmy sypialnie, stylowe kanapy, biurka, szafy, meble kuchenne, a wszystko to było wystawiane w sklepie przy Sienkiewicza 20 i sprzedawane na wolnym rynku – wspomina pan Jan. Pamięta doskonale maszyny, które stały w stolarni: piły, heblarki, wyrówniarki, sękarki. Pamięta też współpracowników. Było ich 24. Nikt już nie żyje, a pan Jan ma ich przed oczyma i wymienia nazwiska. Na piętrze pracowali: Ludwik Kałużny, Marian Szalczyński, Jan Czerwiński, Józef Chatliński, Franciszek Mehr, na parterze: Jan Rogala, malarz Teodor Miecznik, druga żona jego ojca pani Miecznikowa meble polerowała.
Jan Ciesiółka wspomina
Był jeszcze pan Szymanek z Nowej Wsi, Władysław Garstka z ulicy Nowej w Pleszewie i drugi Władysław Garstka, „który ożenił się do Twardowa”, Feliks Karolczak, Michał Przybylski – późniejszy dyrektor firmy, Czesław Przybylski – w przyszłości dyrektor punktu przy Garncarskiej, Jenerowicz (imienia pan Jan nie pamięta) – stolarz budowlany, spec od okien i drzwi wahadłowych – wymienia Jan Ciesiółka, który „u Misiaka” pracował przy prasie a później w czasach „terenówki” był szefem związków zawodowych.
… szefa Misiaka i jego rodzinę
Mówi, że Misiakowie mieli syna Zygmunta, który pracował z ojcem, Stefana, który „pracował w ministerstwie”, Janusza i córkę Zofię, która „wyszła za mąż za mecenasa Tomaszewskiego”. To jej syn Tadeusz opowiedział mi o dziadku i jego firmie. Jan Ciesiółka dobrze wspomina swojego pierwszego szefa. „Pan Misiak często wzywał mnie do siebie, dawał mi pieniądze i mówił: idź do banku”.
„Już pan nie ma firmy”
Zmiana przyszła nagle. Jan Ciesiółka pamięta, że w listopadzie 1951 roku poszło do Mikołaja Misiaka 5 osób z załogi (wybranych przez Polską Partię Robotniczą i Związki Zawodowe) i powiedzieli mu, że „od dzisiaj już nie jest właścicielem, bo oni przejmują zakład, który będzie upaństwowiony”. I tak właściciel, od swoich pracowników dowiedział się, że nie ma już ani firmy ani kamienicy. Owszem, może pracować, ale jako stolarz w warsztacie. Może też zajmować mieszkanie, ale musi za nie płacić czynsz.
Państwo wzięło firmę
W artykule „Kaliskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „Las” w „Roczniku Pleszewskim 2013” Stanisław Szurek pisze, że „Zarządzeniem Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Poznaniu z dnia 27 listopada 1951 roku, po upaństwowieniu istniejącej Fabryki Mebli Stylowych, utworzono Jarocińskie Zakłady Przemysłu Drzewnego z siedzibą w Pleszewie. Administracja i główna produkcja mieściły się w Pleszewie przy ul. Sienkiewicza 20”.
Zostawili mieszkanie, zamurowali okno
Jan Ciesiółka dodaje, że syn Misiaka Zygmunt wyjechał z Pleszewa do Poznania, natomiast starszy pan przez kilka tygodni przychodził do pracy, ale wkrótce i on zrezygnował. Już tylko mieszkał w lokalu, który mu pozostawiono. Widział, jak w jego fabryce rządzą nowi ludzie. Na pewno wsłuchiwał się w odgłosy dobiegające z warsztatu, bo patrzeć z okna na podwórko i warsztat nie mógł. Wnuczka jego brata – Nina Sęk mówi, że nowi właściciele zamurowali okno z widokiem na warsztat. Wie to z rodzinnych przekazów.
Wszystkie Misiaki straciły majątki
Dodaje, że wszystkich Misiaków nowa władza pozbawiła dorobku całego życia. Stracił drukarnię stryj w Poznaniu, odlewnię w Jarocinie Wawrzyniec, a jej dziadek Jan, który miał w Broniszewicach gospodarstwo, był prześladowany jako kułak.
Elegant w kapeluszu
Nina Sęk, bywała jako dziecko w mieszkaniu stryja Mikołaja przy ulicy Sienkiewicza 20. Doskonale go pamięta. Był wysokim mężczyzną, bardzo eleganckim, nosił czarną dyplomatkę, kapelusz i biały jedwabny szal z frędzelkami wokół szyi, opadający na tę dyplomatkę – wspomina stryjeczna wnuczka. Mówi, że w jego mieszkaniu było pełno mebli z warsztatu, stały ciasno poupychane i zajmowały każde wolne miejsce.
Mówiono, że to właściciel firmy
Mikołaj Misiak mieszkał nad upaństwowionym zakładem 25 lat. Dożył 91 roku życia. Żona Anna zmarła przed upaństwowieniem zakładu – w marcu 1951 roku. Nina Sęk mówi, że „stryj podobno chciał się nawet żenić z wdową z sąsiedztwa, ale dzieci miały z tym problem”. Po śmierci żony gospodarstwo panu Mikołajowi prowadziła gosposia. Wspomina to Jan Ciesiółka oraz Joanna Liberacka, która w 1963 roku podjęła pracę w „terenówce”. I pamięta przystojnego starszego pana, elegancko ubranego. Mówiono, że był kiedyś właścicielem firmy…
W czapce lub w kapeluszu
Pana Misiaka pamięta Maria Mikołajczak. Jej ojciec był krawcem, miał zakład przy ulicy Słowackiego. I to tam, do pana Leona, zaglądał Mikołaj Misiak. Tam szył swoje garnitury, tam oddawał je do przeróbek czy prasowania. Zawsze miał na głowie czapkę lub kapelusz, w zimie czarny, a lecie biały. Mówił, że nie wypada chodzić z odkrytą głową. Był dystyngowany, miał nienaganne maniery- podkreśla pleszewianka.
Grobowiec przy ul. Kaliskiej
Zanim przejdę do opowieści o tym, co się działo w firmie przy ulicy Sienkiewicza 20, albo jak kto woli, przy Ogrodowej 3, po przejęciu jej przez państwo, dokończę wątek Mikołaja Misiaka – jej założyciela.
Nina Sęk pamięta jego pogrzeb w kwietniu 1976 roku na cmentarzu przy ulicy Kaliskiej, gdzie we wcześniej zbudowanym grobowcu, spoczywała jego żona Anna, przedwcześnie zmarła córka Marylka i dwaj bracia. Pani Nina mówi, że później pochowano tam też innych krewnych m.in. Wawrzyńca Misiaka z Jarocina, oraz Zygmunta i Jana – synów Mikołaja. Grobowiec Misiaków znalazła na cmentarzu Anna Pyszkowska – Kwiecińska. W sąsiedztwie spoczywa jej prababcia. To Ani dziękuję za zdjęcia…
Minister unieważnił upanstwowienie
Wątek Misiaków pojawi się w tej opowieści jeszcze raz w roku 1993, kiedy Minister Przemysłu i Handlu unieważni decyzję Ministra Przemysłu Lekkiego z 7 sierpnia 1951 roku o przejęciu Fabryki Mebli Stylowych przez Skarb Państwa i Spadkobiercy Mikołaja Misiaka zgłoszą roszczenia reprywatyzacyjne – pisze Stanisław Szurek w artykule „Kaliskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej „LAS” w Pleszewie w „Roczniku Pleszewskim 2013”.
Upadek przedsiębiorstwa „Las”
Rok wcześniej, 29.09.1992 zapadła decyzja o postawieniu Przedsiębiorstwa „Las” w stan likwidacji. Rok później ogłoszono upadłość. A majątek był kolejno sprzedawany na zaspokojenie roszczeń właścicieli. Pracownicy byli zwalniani z pracy do 1999 roku – pisze Stanisław Szurek. Zakończenie postępowania upadłościowego nastąpiło 17 listopada 1999 roku.
Nina Sek dodaje od siebie, że „kiedy tylko dowiedziała się o upadłości firmy „LAS” zaraz „zadzwoniła do córki wuja Mikołaja” i rodzina zaczęła działać.
Pili z radości kilka dni
Tymczasem wracam do roku 1951, kiedy Fabryka Mebli Stylowych została upaństwowiona. Podobno przedstawiciele klasy robotniczej, którzy odebrali Misiakowi stolarnię, pili z radości przez kilka dni. Na początku dyrektorzy się zmieniali. W pierwszych czterech latach było ich pięciu, pierwszym był wspomniany już wyżej pracownik Misiaka Teodor Miecznik. W 1955 roku został nim Michał Przybylski, który też pracował „u Misiaka” przed wojną, potem u Niemca w czasie okupacji, potem „u Misiaka” po wojnie i po upaństwowieniu też – podkreśla Jan Ciesiółka.
Meble, już nie stylowe
Nazwa firmy zmieniała się kilkakrotnie, bo przedsiębiorstwo się rozrastało ale przy ul. Ogrodowej zawsze była stolarnia, która miała nazwę Fabryka Mebli. Od ul. Sienkiewicza 20 był Dom Usług i sklep fabryczny. Można to przeczytać w artykule Stanisława Szurka. Jan Ciesiółka pamięta, że na początku po przejęciu firmy w 1951, produkowano tu tylko meble, jak „u Misiaka”, ale już nie stylowe.
Inkubatory i skrzynki do jaj
Potem mebli nie było, wykonywano … inkubatory do wylęgania kurczaków. Produkowano je przez dwa lata „na tych starych maszynach od robienia mebli stylowych”. Pan Jan mówi, że na pierwszym piętrze w stolarni budowano inkubatory a na drugim piętrze skrzynki do jaj. Potem to montowano.
Sypialki nawet Śląsk kupował
W 1953 roku pan Jan poszedł do wojska, kiedy dwa lata później wrócił do firmy, po inkubatorach nie było śladu. Szła produkcja mebli: sypialni z małżeńskimi łóżkami, okrągłym stołem, krzesłami, szafą, toaletką i nocnymi stolikami. Komplety mebli „do sypialki” robiono z płyty stolarskiej. Na to nakładano masę szpachlującą imitującą drewno. Potem malowanie, lakierowanie i mebel błyszczał i podobał się klientom nie tylko w Pleszewie ale też w Jarocinie a nawet na Śląsku, dokąd meble wywożono z Pleszewa pociągiem czy samochodami.
Witold Karolczak, który mieszkał z rodzicami przy Ogrodowej 7, pamięta wozy (platformy) konne z firmy Mariana Szuszczyńskiego (dzisiaj jest tu siedziba Muzeum Regionalnego), przewożące meble na bocznicę, gdzie ładowano je do wagonów.
Taśmowe kanapotapczany
W latach 60. przy Ogrodowej 3 zaczęto robić tapczany, a właściwie kanapotapczany. W małych mieszkaniach były bardzo przydatne. Produkcja szła taśmowo. Na parterze stolarze robili szkielety do tapczanów i ramy, które windą (zewnętrzną) jechały na piętro. Tam pracowali tapicerzy. Jedną kanapę robiło 15 tapicerów. Sprężyny były ujarzmiane, na to szła wyściółka i lniana słoma. Robiliśmy 300 kanapotapczanów miesięcznie – wspomina dyrektor Władysław Zacłona, który przyszedł do firmy w 1972 roku.
Półkotapczany do bloków
Lata 70. należały do półkotapczanów o nazwie „student”. Produkowano je taśmowo – mówi pan Jan. Popyt na mebel, który w dzień służył do pisania i odrabiania lekcji, a wieczorem stawał się tapczanem, był hitem. Za zdjęcia serdecznie dziękuję Jarosławowi Gozdowiakowi i Wiesławie Kozłowskiej oraz Norbertowi Zaczkowi, który przysłał zdjęcie „studenta” z nadstawką i dostawioną obok szafą – co stanowiło komplet.
Student w każdym mieszkaniu
Powstawało właśnie osiedle Reja (wtedy PPR – Polskiej Partii Robotniczej) i do małych pokoików taki mebel wielofunkcyjny świetnie się nadawał. Zwłaszcza, że miał jeszcze półeczki oszklone na książki i zamykaną szafkę. „Studenta” miał wymyślić Władysław Zacłona, który przeszedł na emeryturę w 1983 roku. Dobra passa firmy trwała jeszcze w latach 80.
Czytaj: Historia bloków na osiedlu Reja
Od początku lat 90. XX wieku firma była w upadłości. Odzyskały ją dzieci i wnuki Mikołaja Misiaka. „Państwo przejęło w 1951 roku doskonale funkcjonującą firmę, oddało po 40 latach ruinę” – podkreśla Tadeusz Tomaszewski.
Były tory kolejki
Przez kolejne lata stolarnia stała pusta, a właściwie z tym, co pozostawili pracownicy „terenówki”. Byłam tam w czerwcu 2019 roku, po tym jak firma Antum nieruchomość kupiła z zamiarem wybudowania w tym miejscu mieszkań. Budynki po dawnej fabryce pozostawały w opłakanym stanie. Ciekawostką było, że na stropie 1 piętra, pozostały tory, po których jeździły wagoniki którymi przewożono materiały.
Tu była Fabryka Mebli Stylowych Misiaka
Wkrótce stare mury wypełnią się nową treścią. Ale genius loci czyli duch miejsca przetrwa. I w czasie sentymentalnych wędrówek po mieście Pleszewie, przewodnik zatrzyma się przy Ogrodowej 3 i powie: „tu czasach w II Rzeczpospolitej Mikołaj Misiak prowadził Fabrykę Mebli Stylowych”.
Czasy, kiedy przy Ogrodowej 3/Sienkiewicza 20 funkcjonowała firma państwowa o różnych nazwach, opisał szczegółowo Stanisław Szurek we wspomnianym wyżej artykule.
Irena Kuczyńska